Alles voor de wetenschap: podcast over vergeten vrouwelijke wetenschappers

donderdag 30 mei 2024

Veel vrouwelijke Nederlandse wetenschappers uit de vorige eeuw wijdden hun leven aan de wetenschap, deden belangrijke ontdekkingen, maar kregen daar nooit de credits voor.

Wie waren deze vrouwen? Wat dreef ze en welke obstakels moesten ze omzeilen? Wetenschapsjournalist Edda Heinsman gaat in een vijfdelige podcast op zoek naar de levensverhalen van vijf van deze vrouwen. In archieven en in gesprekken met nabestaanden en intimi komt ze erachter dat vooroordelen, mannelijke tegenwerking, maar soms ook onbaatzuchtigheid en liefde hun carrières in de weg stonden.


Alles voor de wetenschap is een podcast van de NTR, NPO Luister en de Stichting Academisch Erfgoed en kwam mede tot stand met financiële steun van de Wilhelmina Drucker Fundatie.

De vijf afleveringen gaan over de levens van sterrenkundige Elsa van Dien (1914-2007), botanica en genetica Tine Tammes (1871-1947), scheikundige en stralingsdeskundige Antonia Korvezee (1899-1978), orthopedagoog Ida Frye (1909-2003) en natuurkundige Caroline Bleeker (1897-1985). Alles voor de wetenschap is vanaf 23 juni 2024 te beluisteren via de gratis  NPO Luister-app en andere podcastplatforms.

Over de maakster
Edda Heinsman studeerde natuurkunde en sterrenkunde aan de UvA, specialiseerde zich in het toegankelijk maken van wetenschap voor een breed publiek en werkte o.a. voor NEMO Kennislink en de NTR-programma's 'Het Klokhuis', 'De Kennis van Nu' en momenteel voor het wetenschapsprogramma 'Focus'. Deze podcast is dan ook onderdeel van de Podcast Focus. Edda maakte eerder de podcast De kosmos van Pannekoek, over de sterrenkundige Anton Pannekoek.

Aflevering 1: Pure fascinatie voor de sterren
Elsa van Dien (1914-2007) staat op het punt om naar het prestigieuze Harvard af te reizen als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt. Elsa is een talentvol sterrenkundige en ze zal de eerste Nederlandse vrouw zijn die gaat promoveren in Harvard. Maar de oorlog gooit roet in het eten. Ze moet vanwege haar joodse afkomst onderduiken en verdwijnt uit beeld. Na de oorlog promoveert ze alsnog aan Harvard en beleeft haar carrière een glorieuze doorstart, maar dat verandert als ze in het huwelijk treedt met mede-astronoom Gale Bruno van Albada. Vanaf dan publiceert ze nauwelijks nog. Tegelijkertijd verdubbelt het werk van haar man.

Aflevering 2: Innerlijke strijd
Botanica en genetica Tine Tammes (1871-1947) maakt een flitsende carrière in de wetenschap: ze wordt zelfs de eerste vrouwelijke hoogleraar in Groningen. En dat in een vakgebied dat nog in de kinderschoenen staat. Maar ook een vakgebied met een duistere kant. Want gelijk met de genetica komt ook de eugenetica op, met experimenten om een übermensch te creëren. Hoe dacht Tine Tammes daarover? Met enige angst doorgrondt Edda Heinsman de archieven die daarover uitsluitsel moeten geven. Tegelijk is er nog een prangende vraag: waarom gingen mannelijke wetenschappers met de eer strijken voor onderzoek waaraan zij een net zo belangrijke bijdrage leverde?

Aflevering 3: Theoretisch geluk
In de eerste helft van de twintigste eeuw is de wetenschap een van de weinige manieren voor vrouwen om carrière te maken. Antonia Korvezee (1899-1978) kiest doelbewust dit levenspad. Als studente scheikunde in Delft raakt ze al gauw gefascineerd door radioactiviteit, een heel nieuw en spannend onderzoeksgebied. Ondanks dat ze een autoriteit wordt op dit gebied en zelfs in het befaamde lab van Marie Curie werkt, wordt ze keer op keer gepasseerd voor het hoogleraarschap. Na bijna twintig jaar volgt dan eindelijk de beloning en wordt ze de eerste vrouwelijke hoogleraar aan de TU Delft. Maar aan die benoeming zit wel een dubieus randje.

Aflevering 4: Geloof in de wetenschap
Het summum van het lot van de vergeten wetenschapper ondergaat orthopedagoog Ida Frye (1909-2003), ook bekend als Zuster Gaudia, omdat ze naast wetenschapper ook enige tijd kloosterling is. Zij is gefascineerd door kinderen met autistisch gedrag en schrijft hierover al in 1939. Een van de kinderen die ze behandelt is de vierjarige Siem. Ze observeert de jongen en geeft hem therapie, waardoor Siem duidelijke vorderingen maakt in zijn ontwikkeling. Ida Frye is een van de eerste wetenschappers die over autisme publiceert. Toch zien we in de geschiedschrijving de namen van tal van mannelijke ‘ontdekkers’ van autisme, maar zelden die van haar. Hoe kan dat? En hoe liep het af met Siem?

Aflevering 5: Regie in eigen handen
Briljant natuurkundige, zakenvrouw, oorlogsheldin, Caroline Bleeker (1897-1985) is het allemaal. Ondernemend en zelfbewust als ze is, richt ze na haar promotie een eigen bedrijf op: een fabriek voor wetenschappelijke instrumenten. In de jaren dertig groeit het uit tot een bloeiend bedrijf. Tijdens de oorlog wordt het een plek waar joodse onderduikers een veilig heenkomen vinden. Jarenlang werkt Caroline Bleeker samen met de natuurkundige Frits Zernike en dat resulteert in een baanbrekende uitvinding: een microscoop waarmee voor het eerst het proces van celdeling kan worden bestudeerd. Hij krijgt er de Nobelprijs voor. Maar hoe groot is haar rol eigenlijk?

TVvisie Extra



Onze apps

Download onze app op de Google Play Store Download onze app in de App Store

Meest recente

Multimedia SPOTLIGHT

Kijktip van de dag

logo Veronica logo

David Rice ontdekt op jonge leeftijd dat hij een bijzondere kracht heeft: als jumper kan hij zichzelf van de ene naar de andere plek teleporteren. Hij komt erachter dat deze gave al eeuwen voorkomt bij mensen met dezelfde genetische afwijking als hij. Een geheime organisatie wil alle mensen met deze gave echter uitroeien en David moet bijgevolg vechten voor zijn leven. Hij wordt bijgestaan door een mysterieuze man die over dezelfde gave beschikt.

'Jumper', film uit 2008 met oa. Hayden Christensen, om 22.40 uur op Veronica.

Dossiers