Hoe historische romans ons beeld van de geschiedenis bepalen: 'Verzonnen Verleden'

zaterdag 6 juli 2024

Historische romans zijn invloedrijk: ze bepalen onze blik op het verleden. Niet alleen positief, maar ook negatief. In de serie 'Verzonnen Verleden' gaan journalisten Pieter van Os en Julie Blussé in gesprek over vijf beeldbepalende historische romans, met schrijvers als Nelleke Noordervliet, Vamba Sherif en Gustaaf Peek.

De historicus en de romanschrijver lijken tegenpolen: de één verdiept zich in feiten, de ander verliest zich in fictie. Maar in de historische roman, een van de populairste literaire genres, ontmoeten verleden en verbeelding elkaar. In iedere aflevering van Verzonnen verleden staat één boek centraal, besproken met een schrijver van historische romans én een kenner van de tijd waarin de roman zich afspeelt. Zo vertelt Vamba Sherif over het door hem bewonderde Een wereld valt uiteen van Chinua Achebe. 'Achebe was een van de eersten die de gekoloniseerde Afrikaan liet terugpraten,' aldus Sherif. Deze Nigeriaanse roman toont hoe de komst van Britse missionarissen het leven in een Igbo-dorp voorgoed verandert.


Historische romans kunnen onze blik op het verleden ook verdraaien: neem Gejaagd door de wind, over het leven op een slavernijplantage in het Zuiden van Amerika. Volgens Gustaaf Peek een voorbeeld van een historische roman die bol staat van 'nostalgie die politieke doelen in het heden dient'.

Kán je eigenlijk wel een historische roman schrijven zonder de geschiedenis geweld aan te doen? W.F. Hermans vond van niet, en noemde het genre 'een gasfornuis dat is aangesloten op de waterleiding'. Schrijver Nelleke Noordervliet, te gast om te praten over Hella Haasse’s Heren van de thee, gelooft van wel. Je moet volgens haar alleen wel beseffen dat een sterke historische roman minstens zoveel zegt over de tijd waarin die geschreven wordt, als over de tijd die het beschrijft: ‘Vragen die nu spelen, stellen we aan het verleden.'

Presentator Julie Blussé: 'De koningin van de historische roman, Hilary Mantel, merkte ooit op dat de meeste historici de historische roman beschouwen als een vorm van pornografie: een guilty pleasure, op z’n best, en op z’n slechtst een pervertering van de werkelijkheid. Hoe je het ook wendt of keert: net zoals porno ons beeld van seks bepaalt, vormt de historische roman ons beeld van het verleden. Zo komt het door ridderromans, dat we bij middeleeuwen direct aan geharnaste ridders te paard denken. Soms kan één enkel boek zelfs beeldbepalend worden. Neem de Romeinse keizertijd. Het is grotendeels door Ik, Claudius van Robert Graves, waar we de serie mee openen, dat we het leven aan het Romeinse keizerhof associëren met intrige, decadentie en machtswellust. Of zoals historicus Olivier Hekster treffend stelt: 'Dat Romeinse keizers in films een Brits accent hebben, dat komt door dit boek.'

Presentator Pieter van Os: 'Met de wapens van de verbeelding kunnen auteurs van historische romans empathie creëren en zelfs opvattingen uit een ver verleden, van mensen waar wij verder weinig mee gemeen hebben, acceptabel maken. In minder meeslepende geschiedenisboeken, gericht op de historische feiten en omstandigheden, blijven die mensen onbekenden. Voor hun handelen kunnen we weinig begrip opbrengen. Neem Gejaagd door de wind, een roman waarin de hoofdpersonen racistische eigenaren zijn van mensen, met verouderde ideeën over seksuele omgang, man-vrouwverhoudingen en maatschappelijke reputatie. En toch kun je met ze meevoelen, misschien zelfs van ze houden. Alles dankzij de gave van de romancier.'

Over de makers
Pieter van Os (1971) is journalist voor de Groene Amsterdammer en NRC. Daarnaast schreef hij o.a. het met de Libris Geschiedenis Prijs bekroonde boek Liever dier dan mens (2019). Julie Blussé (1987) is presentator bij OVT. Eerder maakte ze de podcast Tijdgeest.

'Verzonnen Verleden', vanaf zondag 7 juli om 10.00 uur bij de VPRO op NPO Rdio 1.

TVvisie Extra



Onze apps

Download onze app op de Google Play Store Download onze app in de App Store

Meest recente

Multimedia SPOTLIGHT

Kijktip van de dag

logo EO logo Evangelische Omroep logo

De natuur is veerkrachtig en met een beetje hulp van de mens krijgt ze daarvoor ook de ruimte. Zo is de zeer zeldzame wolfsmelkpijlstaart nu te vinden in het Millingerduin bij Nijmegen. Het leefgebied van de vinpootsalamander bij Tilburg is gered en de bittervoorn komt weer volop voor in het prachtige heldere water van het Pompveld. In de Amsterdamse Houthavens kan iedereen de capriolen van een kolonie visdiefjes bewonderen.

'Wildernis onder water', om 21.00 uur bij de EO op NPO 2/

Dossiers